DEMİR ÇAĞINDA ANADOLU VE KARATEPE

M. Yüksel Kaya

Demir çağında Anadolu krallıklar dönemini yaşıyordu.

Demir çağında değişen teknolojiler dış etkenlerle üretim ve ticaret artmıştı. 1200-1000 yılları arasında Anadolu’da özellikle kırsalda silah, araç-gereç yapımı yayıldı. Kırsalı oluşturan göçebe toplumların savaş, tarım ve inşaatta gelişmeleri iki evrede gerçekleşti. İlk evrede, demiri kullanarak köyler kaleler kurarak yerleşik hayata geçtiler. İkinci evrede, birleşerek orta büyüklükte krallıklar kurdular. Bu krallıklar; Doğu Anadolu’da Urartu Krallığı, Güneydoğu Anadolu’da Geç Hitit Beylikleri, Sakarya havzasında Phryg Krallığı ve Lidya Kralığı’dır.

MÖ 1200 yıllarında Deniz kavimlerinin göçleriyle Anadolu’da ekonomik ve sosyal yapı değişmiştir. Anadolu üzerinde kurulan uygarlıklar, Mısır, Fenike ve Babillilerle Hellen uygarlığını etkileyerek, bugünün dünya kültürünü oluşturdular.

MÖ 1200-1050 tarihlerinde Doğu Akdeniz’e yapılan göçlere “Deniz Kavimleri Göçleri” denir.

Hitit ve Myken krallıkları zayıflayınca Kuzey Avrupa ve Balkanlardan gelenler Anadolu’ yu tahrip ettiler. Bu kentlerden biri Troia VII’adır. Yerine kurulan Troia VII kentine ait seramik kap parçaları bulunmuştur.

Avrupa’dan Anadolu ya gelen kavimler göçebe oldukları için yoğun kalıntı bırakmamışlardır.

GEÇ HİTİT ŞEHİR DEVLETLERİ(BEYLİKLERİ)

 MÖ. 1200-700

Milid, Gurgum, Sam’al (zincirli)

Kargamış, Kur ve Hilakku

Asativatas (Karatepe), Kummuh, Pattin, Tabal, Malatya, K. Maraş

İslahiye, Gaziantep (Çukurova)

Osmaniye-Kadirli, Adıyaman-Samsat,

Antakya-Amik ovası,

Kayseri, Niğde, Nevşehir. Tabal (Bit-Burutas); Tuhana (tyana), Atuna, istundi, Hubisna, Sinuhtu beyliklerinden oluşur.

Deniz Göçler’inin ardından yıkılan Hitit krallığından kurtulanlar Torosların dağlık bölgelerine yerleşmişler. 700 yıllarına dek Asurlular tarafından yıkılıncaya dek Hitit Beylikleri çağını yaşamışlardır.

Mimari özellikleri:

Şehirleri surlarla çevrili olup yapılar idari ve dinseldir. Yerleşkenin tepesinde ek savunma sistemi cidatel ile korunan bir ana bölme vardır. Kentler, saraylar bir bütün olarak planlanmıştır. O dönem sanatının özelliği mimari ve yontuculuğun birlikte kullanılmasıdır.

Geç Hitit Devletleri/Beylikleri:

Karkamış :

Karkamış’ın önemi Anadolu, Mezopotamya ve Mısır’ı birbirine bağlayan yolların kavşak noktasında olmasıdır.

Yazı:

Kültürlerinin ortak karakterleri Hitit Hiyeroglif yazılarıdır. Kargamış kabartmalarında, Andaval kabartmalarında, Sultani-Kayseri ve Koylutolu stellerinde Hitit hiyerogliflerine rastlanmaktadır.

Önemi:

Geç Hitit çağının Anadolu’daki arkeoloji ve sanattaki önemi, Hitit sanatını 700 yıllarına kadar yaşatmış olmasındandır.

Sanat:

Sanat heykel tıraşlık ve mimari ile kaynaşmıştır. Anıtsal cephelerinde alt kısımları *ortastat*larla kabartmalı taş blok ve levhalarla kaplanmıştır. Alacahöyük kabartmalı kapı ortostatları en güzel örneğidir.

Ivriz Kaya Kabartması:

Konya nın Ereğli ilçesine 12 km. Uzaklıktaki kayalık üzerine oyulmuş 4.20 m boyundaki kabartma Aramlaşmış Hitit sanatının ve Geç Hitit döneminin önemli sanatsal eseridir. Anıtta Kral Varpalavas ile Fırtına Tanrısı Tarhundas tasvir edilmiştir.

AZATİWATAYA (Karatepe)

Osmaniye’nin Kadirli ilçesinde MÖ 8.yy da Geç Hitit çağında Adana ovası hükümdarı Asativatas tarafından kuzeydeki kavimlere karşı sınır kalesi olarak kurulmuş ve Asativadaya adı verilmiştir. 1946 da Prof. Dr. H. Bossert başkanlığında kazı çalışmaları başlamış daha sonra prof Dr. Halet Çambel tarafından devam ettirilmiştir. Kalenin temeli taştan, üstü kerpiç ve burçlarla donatılmış. Asurluların saldırılarıyla yıkılmıştır. Kalenin batısında yaylalara geçit veren bir kervan yolu doğusunda Ceyhan (Pyramos) Nehri bugün ise Aslataş baraj gölü yer almaktadır.

Fenike ve Hiyeroglif (Luca) yazılarının en uzun çift dilli metin birer defa her iki kapı binasında Fenike’ce, 3. Örneği de kutsal heykel üzerine işlenmiştir.

SAM’AL (zincirli)

Gaziantep’in İslahiye ilçesindedir. Höyükteki ilk inceleme 1883 yılında Osman Hamdi bey tarafından yapılmıştır. Geç Hitit döneminde başkenttir. Daha sonra Aramilerin egemenliğine giren Sam’al krallığı MÖ 743 yılı akınlarıyla Asur imparatorluğuna bağlanmıştır.

Muzaffer Yüksel Kaya : 1 mayıs 1958 Osmaniye / Kadirli doğumlu. Selçuk üniversitesinde okudu. Türkiye gazeteciler cemiyetinde yazar. Özellikle kültür tarihi yazarı. Belgeselci yönetmen ve yapımcı :
Üç bin yıllık göç 2009 yılı ./ 8. özgür film festivalinde ödül aldı 2013
Pyremos ( ceyhan nehri etrafında ki uygarlıkları işleyen belgesel.